Poniższy artykuł nie zastąpi konsultacji z doradcą laktacyjnym lub wizyty u pediatry, ale mam nadzieję, że podpowie przyszłym mamom na czym należy się skupić w pierwszych dniach karmienia piersią.

1. Dlaczego karmienie piersią to najlepszy wybór dla mojego dziecka?

• Naturalnie podnosi odporność dziecka. Mama wraz z mlekiem przekazuje przeciwciała (zwłaszcza siara, czyli mleko tuż po porodzie), dzięki czemu niemowlaki łagodniej przechodzą infekcje oraz zmniejsza ryzyko poważnych infekcji u wcześniaków.
• Karmienie piersią uzupełnia zapasy naturalnej flory bakteryjnej, dzięki czemu nie ma konieczności stosowania probiotyków.
• Ssanie dla noworodka jest naturalnym sposobem na uspokojenie, dzięki czemu łagodzi stres związany z porodem.
• Wpływa pozytywnie na rozwój komórek nerwowych dziecka. Istnieją badania, w których dzieci karmione piersią wykazują lepszą koncentrację, większe zdolności uczenia się i mniejszy poziom agresji. Jest to zapewne związane z bliskim kontaktem z mamą.
• Prawidłowy model karmienia zapobiega wadom zgryzu, a co za tym idzie wadom wymowy.
• Pozwala naturalnie regulować rytm karmień, zapobiegając przekarmianiu.
• W części badań naukowych postuluje się zmniejszenie ryzyka alergii.

2. Dlaczego to najlepszy wybór dla młodej mamy?

• Stymuluje produkcję hormonu, który jest odpowiedzialny za obkurczanie macicy po porodzie, dzięki czemu mama traci mniej krwi.
• Pomaga w szybszym tempie spalać tkankę tłuszczową i reguluje stężenie cholesterolu.
• Zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi i jajnika oraz osteoporozy w okresie przekwitania.
• Jest tańszym sposobem karmienia, bo całkiem za darmo 😉 i szybszym do przygotowania, bo bez podgrzewania 😉

3. Skąd pokarm w piersi i dlaczego mało prawdopodobne jest stwierdzenie, że mam go niewystarczającą ilość?

Mleko w piersi kobiety zaczyna powstawać już w trakcie ciąży. W 16.-17. tygodniu ciąży rozpoczyna się proces rozrostu gruczołów mlecznych. Następnie rozpoczyna się produkcja siary, czyli mleka tuż po porodzie. Jest to mleko najbogatsze w składniki odżywcze i substancje immunologicznie czynne (to takie, które odpowiadają za odporność), choć wygląd tego nie odzwierciedla, gdyż jest to gęsta, żółta wydzielina. Siara jest produkowana przez 2-3 doby po porodzie, następnie przez 5-14 dni następuje stabilizacja laktacji. Najpierw pojawia się mleko przejściowe, potem dojrzałe. Stopniowo zwiększa się zawartość tłuszczu i laktozy oraz wzrasta kaloryczność. Co ważne, natura doskonale wie, co jest potrzebne dzieciom – na przykład w przypadku produkcji mleka u mamy wcześniaka, obserwujemy znacznie wyższą jego kaloryczność, co pomaga noworodkowi dogonić inne maluchy.

Mamy często obawiają się, że ich pokarm jest niewartościowy, gdyż mleko przy wycieku jest wodniste. Warto więc wyjaśnić, że w pierwszej fazie jest ono wodniste, a w drugiej już gęste i tłuste, dlatego istotne jest, aby noworodek opróżniał pierś do ,,końca”, zanim ewentualnie podamy drugą pierś.

Przy inicjacji karmienia najważniejsze jest ssanie noworodka. Najsilniejszy odruch jest 20-30 minut po porodzie, dlatego właśnie wtedy, niezależnie od rodzaju porodu, młoda mama powinna przystawić noworodka. Nigdy nie powinna godzić się na karmienie butelką, bo wówczas znacznie trudniej będzie rozpocząć karmienie piersią. Pamiętajmy, że pierwsze porcje wypijane przez dziecko są malutkie tj. 5-10 ml – to w zupełności wystarcza noworodkowi, a dzięki częstemu przystawianiu noworodka do piersi, dajemy sygnał naszemu organizmowi do produkcji mleka. W drugiej dobie noworodek często ,,wisi” na piersi, co zapewnia stymulację wzmożonej produkcji mleka. Około 3.-4. doby pojawia się nawał mleczny. Pozwalamy wtedy pić noworodkowi oraz możemy wykonać pod prysznicem masaż, który pozwoli opróżnić nabrzmiałe piersi. Największe ukojenie przynosi mamie ssanie dziecka (poniżej omówiono inne metody). Jeżeli pozwolimy na początku laktacji dokarmiać noworodka mlekiem sztucznym, odruch ssania ze strony noworodka zostanie zaspokojony ,,butelką”, a piersi młodej mamy nie uzyskają wystarczającego sygnału, żeby rozpocząć wzmożoną produkcję. Wiąże się to z ciężką pracą nad karmieniem piersią po powrocie do domu.

Dodatkowo podanie dziecku smoczka nigdy nie zastąpi kształtu piersi. Neurologopedzi alarmują, że smoczek zarówno butelkowy, jak i uspokajacz stosujmy z umiarem, w wyjątkowych sytuacjach oraz po ustabilizowaniu laktacji.

Jednak niestety zdarzają się w życiu sytuacje, w których mama ma mniejszą produkcję pokarmu. Największy wpływ na zahamowanie laktacji u młodej mamy ma silny stres i zmęczenie.

4. Jak stymulować laktację, żeby mieć więcej pokarmu?

Przede wszystkim największe znaczenie ma odruch ssania noworodka, który stymuluje brodawkę i wysyła sygnał do mózgu, że potrzebna jest wzmożona produkcja mleka.

Samo dziecko kontroluje w ten sposób laktację. Jeżeli kobieta ma ,,zbyt mało pokarmu” to maluch chce częściej być przystawiany lub pije z obu piersi na jedno karmienie. Jeżeli jest leniuszkiem lub z jakiś powodów nie chce samodzielnie pić to mama może zastąpić ssanie malucha użyciem laktatora pomiędzy karmieniami– taka stymulacja laktacji może odbywać się pod kontrolą położnej, doradcy laktacyjnego lub pediatry. Odciągnięty pokarm mama może zamrażać lub, jeśli obserwowany jest brak przyrostu masy ciała dziecka, podawać po właściwym karmieniu piersią.

Kobieta karmiąca powinna wypijać około 3 litrów płynów na dobę. Karmienie dla mamy powinno być przyjemnością, dlatego warto konsultować np. bolesne brodawki czy inne trudności, by znaleźć przyczynę i rozwiązać je.

Mama może też zdecydować się dodatkowo na pobudzanie laktacji wypijając ziołowe napary. Na rynku występują gotowe mieszanki i preparaty. Nie mamy wiarygodnych badań, które mówią o ich skuteczności, ale teoretycznie poniższe zioła mają działanie mlekopędne:

• melisa zwyczajna,
• pokrzywa zwyczajna,
• kminek zwyczajny,
• biedrzaniec anyż,
• czarnuszka siewna.

Uwaga, hamująco na laktację wpływa (tych naparów unikamy przy stymulacji laktacji):

• mięta pieprzowa,
• szałwia lekarska,
• pietruszka zwyczajna.

5. Co może powodować trudności w karmieniu?

W pierwszej kolejności omówimy przyczyny ze strony malucha:

• Wszelkie infekcje u dziecka powodują niechęć do picia, dlatego należy je wykluczyć po konsultacji z pediatrą/neonatologiem.
• Nieprawidłowy odruch ssania związany z nieprawidłowym napięciem wokół ust bądź zbyt krótkie wędzidełko oraz inne cechy anatomiczne dziecka. Warto wówczas skonsultować się z neurologopedą, który pokieruje dalej takiego maluszka np. skieruje do laryngologa celem podcięcia wędzidełka.
• Nieprawidłowy odruch ssania związany z nieprawidłowym napięciem mięśniowym (zaburzenia całościowe). Warto wówczas skonsultować się z fizjoterapeutą dziecięcym, który ewentualnie pokieruje malucha do neurologa, jeżeli stan się pogorszy.
• Zaburzony schemat przystawiania przez podanie pierwszego karmienia przez smoczek.
• Niepokój malucha, problemy z wzdęciami, zaparciami, refluksem żołądkowo-przełykowym.

Trudności występujące ze strony mamy:

• Nieprawidłowe przystawianie do piersi- mama karmiąca powinna przybrać wygodną pozycję, z podparciem łokcia, na którym stabilizuje głowę dziecka. Maluch powinien czuć się pewnie, aby skupić się wyłącznie na piciu, a nie napięciu główki. O korekcję takiej pozycji powinna zadbać położna na pierwszej wizycie.
• Budowa anatomiczna mamy: płaskie, wklęsłe brodawki, duże piersi. Wówczas najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja u doradcy laktacyjnego, który nauczy mamę ,,wyciągać” takie brodawki, zastosuje odpowiednio dobrane kapturki bądź technikę karmienia z innej pozycji w przypadku dużych piersi.

Ważne jest, aby cały proces karmienia nadzorowała jedna zaufana osoba spośród specjalistów, dokonywała oceny skuteczności oraz wysyłała do specjalistów. Mama i maluch powinni czuć się bezpiecznie.

6. Jak oceniać skuteczność karmienia?

Na początek oceniamy sam proces przystawienia do piersi. Powinna to wykonać położna na pierwszej wizycie patronażowej- czy dziecko prawidłowo uchwyciło pierś, czy ssie aktywnie i słychać połykanie i czy po odsunięciu dziecka obserwujemy wypływ mleka.  Karmienie powinno trwać około 10-20 minut, a maluch powinien być spokojny po karmieniu, zaś mama czuć opróżnienie piersi.

Od 3 doby oczekujemy minimum 8 karmień na dobę, w odstępach nie dłuższych niż 3 h w dzień i 4 h w nocy.

Maluch powinien moczyć pieluszki oraz może (ale nie musi!) oddawać stolec po każdym karmieniu (normą w przypadku karmienia piersią są stolce nawet co 5 dni. Ważne, aby oddał smółkę w 1 -2 dobie).

Kolejnym aspektem ocenianym przez specjalistę jest przyrost masy ciała. Fizjologicznie noworodek w 1-2 dobie traci max 10 % masy urodzeniowej i dopiero od 3.-4. doby zaczyna prawidłowo przybierać na wadze. W pierwszym okresie przybiera dość szybko. Pomiarów na początku dokonuje regularnie położna, zawsze na tej samej wadze i całkowicie rozebranego malucha. Następnie pediatra podczas patronażu i przy  okazji każdej wizyty szczepiennej.

Maluch powinien przybierać wg poniższego schematu:

Wiek w miesiącach	Przyrost masy ciała na dobę w gramach
0-3 m-cy	26-31 gram/dobę
3- 6 m-cy	17-18 gram/dobę
6-9 m-cy	12-13 gram/dobę
9-12 m-cy	9 gram/dobę

Przynajmniej raz w miesiącu waga niemowlaka powinna być naniesiona na siatki centylowe w książeczce zdrowia dziecka.

Jeżeli położna/pediatra nie stwierdzają odchyleń, rodzice nie muszą prowadzić regularnych pomiarów masy ciała.

Naszą czujność powinny wzbudzić poniższe sytuacje:

• Utrata masy ciała powyżej 10% masy urodzeniowej; mniejszy od oczekiwanego przyrost masy ciała; spadki masy w kolejnych dobach po urodzeniu; brak powrotu do urodzeniowej masy ciała po 2 tygodniach od porodu.
• Mniej niż 6 mokrych pieluch na 24 godziny od 3. doby życia.
• Cechy odwodnienia w badaniu przez specjalistę.
• Obecność nieprawidłowych objawów, takich jak: nasilona żółtaczka, apatia, brak chęci do ssania, wymioty, bolesność brzucha, gorączka, zaburzenia napięcia mięśniowego, drgawki, zaburzenia oddechowe, bezdechy, zaburzenia rytmu serca.

Kiedy pojawią się takie niepokojące objawy powinniśmy je pilnie omówić z specjalistą- wówczas konieczna jest kontrola karmień. Mamy 2 sposoby – pierwszy nieco mniej dokładny: ubranego niemowlaka ważymy przed karmieniem i tuż po karmieniu (bez przewijania), wówczas różnica mas to średnia ilość przyjętego mleka. Drugi- bardziej wiarygodny:  odciągnięcie pokarmu przed karmieniem i podanie go przez butelkę. Można obie metody łączyć, natomiast należy pamiętać, że powinny być dokładnie omówione przez specjalistę.

7. Kiedy zdecydować się na dokarmianie mlekiem sztucznym?

Mleko sztuczne stosujemy w przypadku bezwzględnych przeciwskazań do karmienia piersią (tj. galaktozemia, wrodzony niedobór laktazy, zakażenie HIV, HTLV-1, HTLV-2, czynna nieleczona gruźlica, przyjmowanie niektórych leków, ciężki stan ogólny bądź psychiczny mamy, opryszczka na brodawkach) lub niechęci mamy do karmienia piersią. W innych wypadkach powinniśmy starać się utrzymać wyłączne karmienie naturalne lub karmienie mieszane (tj. pierś i mleko sztuczne) w razie nieudanych prób zwiększenia laktogenezy.

Warto walczyć o karmienie piersią, ale pamiętajmy, że są sytuacje kiedy jest ono niemożliwe, wówczas my mamy nie powinny się katować i obwiniać tylko cieszyć wspólnymi chwilami z maleństwem.

8. Kiedy zdecydować się na specjalistyczne preparaty apteczne?

O włączeniu takiego leczenia decyduje pediatra/ alergolog. Przede wszystkim dziecko musi mieć objawy alergii pokarmowej. Zapytacie Państwo jakie to objawy? Poniższe:

• brak przyrostu masy ciała, zbyt mały przyrost wagi,
• zaparcia/ biegunki,
• stolce z krwią i/lub śluzem,
• kolki, bóle brzuszka,
• obfite ulewania, wymioty, refluks żołądkowo-przełykowy,
• wysypki skórne,
• nasilona postać atopowego zapalenia skóry.

Do lekarza należy weryfikacja i ocena czy pacjent kwalifikuje się do podania preparatu mlekozastępczego tzw. hydrolizatu białka.

W pierwszym etapie leczenia lekarz będzie starał się utrzymać karmienie piersią u mamy i zacznie od diety u kobiety karmiącej. Zaproponuje eliminację białka mleka krowiego i wyłączenie z diety takich produktów jak: mleko, serów, masła, wołowiny i cielęciny i innych.

9. Uszkodzone brodawki – jak sobie radzić?

Skóra brodawek jest wyjątkowo delikatna, często sam dotyk podrażnionych brodawek może przynosić ból. Maluch mający trudności z zasysaniem lub nieprawidłowy ścisk brodawki może doprowadzić do uszkodzeń mechanicznych i krwawienia. Konsekwencją tego jest zastój pokarmu i zapalenie piersi.

Sposoby na złagodzenie nadwrażliwości:

• miękka, przewiewna bielizna, wietrzenie piersi, bezwzględne zasady higieny, mycie rąk przed każdym karmieniem,
• smarowanie piersi własnym pokarmem,
• stosowanie na rany niezakażone lanoliny, dekspantenolu, alantoliny (nadkażone, ropne wymagają pilnej konsultacji lekarskiej),
• stosowanie ciepłych okładów/ ciepłego prysznica.

W przypadku silniejszych uszkodzeń i dużych trudności z karmieniem wymagana jest konsultacja specjalistyczna (doradcy laktacyjnego lub pediatry/ ginekologa). Zaleci on różne metody w zależności od przyczyny uszkodzenia.

Jeżeli uszkodzenie powstaje w następstwie nieprawidłowego zasysania można zaproponować:

• odciągnięcie mleka z pierwszego wypływu laktatorem,
• przygotowanie płaskiej, wklęsłej brodawki, również zalecane jest użycie laktatora,
• ewentualne użycie nakładek laktacyjnych,
• ciepły okład na pierś przed przystawieniem dziecka.

W przypadku urazów spowodowanych ściskaniem przez dziecko brodawki:

• korekcja postawy i ustawienia przy piersi,
• układanie piersi odpowiednio,
• ćwiczenia korygujące otwarcie ust lub ułożenie języka,
• podcięcie wędzidełka w razie jego nieprawidłowości.

Nieprawidłowa technika może doprowadzić do zastoju mleka w wyniku niepełnego opróżniania piersi, czego konsekwencją może być zastój. W przypadku zastoju zalecane jest jak najczęstsze przystawianie dziecka do piersi. W razie braku poprawy odciąganie laktatorem. Gdy wcześniej wymienione metody nie przynoszą efektu, konieczna jest pilna konsultacja z lekarzem.

 

10. Jak przechowywać pokarm kobiecy?

Warunki i temperatura	Zalecany czas
Pokojowa 19-25 stopni	Optymalnie 4 h, max 6-8 h
Lodówka 4 stopnie	Do 96 h
Zamrażalnik -10 stopni	14 dni
Zamrażalka -20 stopni	3-6 m-c